Slik er det å vere ung i Bjørnafjorden 2024

“Dei fleste ungdommane er godt nøgde med livet sitt” Ungdata '24

Livskvalitet handlar om det som gjer livet godt å leve, både materielt og ikkje-materielt. For nokre er livskvalitet ei subjektiv oppleving av det livet ein lever og handlar om trivsel og kor nøgd ein er med livet sitt, men òg om kjensla av å vere til nytte eller oppleve meistring. 
Barn og unge som har det bra, har ofte eit positivt sjølvbilete. Ei viktig side av livskvalitet handlar derfor om korleis vi ser på oss sjølve, både på godt og vondt.

Ungdommane svarar på om livet deira er bra, om dei likar seg sjølve som dei er og om dei har alt dei ønsker seg.

• 78 % av ungdommane i Bjørnafjorden svarar at dei er fornøgde med livet sitt, medan det nasjonale talet er 83 %. I 2021 var talet i Bjørnafjorden 80 %. 
• Jenter skårar lågare enn gutar. Skilnaden mellom jenter og gutar er størst på spørsmålet om ein likar seg sjølv som ein er, 59 % mot 82 %.
• Det er òg kjønnsforskjellar når det gjeld prosentdelen som den siste veka har vore glad, engasjert, hatt masse energi, vore optimistisk med tanke på framtida, kjent seg nyttig og kjent at ein meistrar ting. I Bjørnafjorden skårar jenter betydeleg lågare enn gutar på alle desse faktorane.

Dei aller fleste unge har god helse. 

Ungdomstida er ein periode med store forandringar, både kroppsleg og mentalt. I løpet av  ungdomsskulen har dei fleste komme i puberteten, og mange har begynt å få kjensler overfor seg sjølve og andre som dei ikkje hadde som barn. 
For mange er dette ei spennande tid der dei får nye erfaringar, utviklar seg sosialt og prøvar ut ting dei aldri har gjort før.

Samstundes er dei tidlege tenåra ein periode der stadig fleire opplever ulike former for psykiske helseplager, og der vonde tankar og kjensler vil kunne prege korleis dei fungerer i kvardagslivet.

• 61 % av ungdommane i Bjørnafjorden er fornøgde med helsa si, mot nasjonalt 68 %. 
• I 2019 og 2021 var tala høvesvis 68 % og 66 % for ungdom i Bjørnafjorden. Altså har det vore ein markant nedgang i ungdom som melder at dei er fornøgde med helsa si. 
• Det er ein betydeleg kjønnsforskjell knytt til dette spørsmålet, der fleire gutar enn jenter melder at dei er nøgde med helsa si.

Gjennom ungdomstida skjer det ofte store endringar i søvnvanar. Ungdata '24

Søvn

• Talet på ungdommane sine søvntimar blir reduserte i takt med alder. 
• 32 % av elevane oppgir vanskar med å sovne minst tre dagar i veka, og 32 % oppgir å ha vore så søvnig/trøytt at det har gått ut over skule og fritid minst 3 dagar i veka.  
• Jenter er mest plaga av både søvnvanskar og lite søvn. 
• Av elever som søv seks timar eller mindre skårar jenter betydeleg høgare enn gutar (37 % mot 26 %).

Smerter og smertestillande

• I likheit med nasjonale tal, melder 9 % av elevane i Bjørnafjorden om dagleg hovudverk. 
• Når det gjeld andre plager (kvalme, mageverk og smerter i ledd og musklar ), svarer 13 % at dei er plaga dagleg, medan 27 % er plaga nokre gonger i månaden. 
• Både når det gjeld hovudverk og andre fysiske plager rapporterer jenter i Bjørnafjorden betydelig høgare tal enn gutar i kommunen.
• Bruk av smertestillande tablettar minst ein eller fleire gonger i veka har auka markant.
• I Bjørnafjorden rapporterer elever høgare tablettbruk enn nasjonalt. 25 % av elevane i ungdomsskulen i Bjørnafjorden brukar minst ein gong i veka smertestillande tablettar, mot 21 % nasjonalt. 
• Jenter skil seg ut med eit markant høgare forbruk enn gutar. Tidstrenden viser også auke frå 17 % i 2019 og 2021 til 24 % i 2024.

Helsetenester 

Elevane i Bjørnafjorden brukar helsetenester som helsesjukepleiar og helsestasjon for ungdom i mindre grad enn ungdom nasjonalt. Lokalt nyttar jenter helsetenestene i større grad enn gutar.

Psykisk helse og stress

«Mange psykiske helseplager” blir i denne rapporten definert som dersom ein elev i gjennomsnitt har kryssa av for “ganske mykje plager”  i løpet av ei veke. 
I alt seks helseplager blir kartlagt: kjent at alt er eit slit, hatt søvnproblem, kjent deg ulykkeleg, trist eller deprimert, kjent håpløyse med tanke på framtida, kjent deg stiv eller spent og uroa deg for mykje. 

• Jenter skårar tydeleg høgare enn gutar på å ha mange psykisk helseplager i løpet av dei siste sju dagane: jenter 23 % mot gutar 12 %. 
• Tidstrenden i Bjørnafjorden viser jamn auke i helseplager: 15 % i 2019 og 16 % i 2021, og 18 % i 2024.

I debatten om korleis det er å vere ung i dag, høyrer ein ofte at ungdommen opplever mykje prestasjonspress og at det er sterke forventningar til den enkelte om å vere best, anten det gjeld å sjå bra ut eller ha ein fin kropp, gjere det bra på skulen eller i idrett eller vere vellukka på sosiale medium. 

• 18 % av ungdommar i Bjørnafjorden har i stor grad/ i svært stor grad opplevd så mykje stress siste veka at dei har problem med å takle det, mot nasjonalt 16 %.  
• Det er store kjønnsforskjellar knytt til oppleving av stress og press. På ungdomstrinna skårer jentene (samanlagt for alle trinn) 41 % mot gutane sine 16 %. 
• Det er òg ein betydeleg større del av jentene som opplever det som vanskeleg å takle stress og press, 26 % mot gutar 9 %.

Ni av ti unge i Noreg har ein venn dei kan snakke med om alt mogleg. Ungdata '24

Ungdomstida blir gjerne skildra som ein livsfase der jamaldringar er særleg viktige. For dei fleste er venner på same alder ei kjelde til leik, glede, støtte, samhøyr og stadfesting. Vennene si tyding endrar seg ofte i overgangen frå barn til tenåring. 
Medan leiken står i sentrum for dei yngste, har det etter kvart like mykje å seie kven ein er saman med som kva ein gjer. 

På lengre sikt er jamaldringane viktige for utvikling av sjølvbilete og sosial kompetanse. Mange knyter òg vennskap i ungdomstida som varer livet ut. Å ha venner er viktig fordi det gir ei oppleving av å vere godteken. 

• Om lag 90 % av elevane på ungdomstrinnet har ein venn dei kan stole på og snakke med om alt mogleg. 
• Jentene og gutane svarar ganske likt. Vi ligg likt som nasjonalt nivå, men har ein negativ tidstrend på talet som melder at dei har minst ein fortruleg venn: frå 92 % i 2021 til 87 % i 2024.
• I Bjørnafjorden melder 25 % av elevane på ungdomstrinnet at dei er ganske/veldig mykje plaga av å kjenne seg einsame. Dette er litt høgare enn nasjonalt, som er 22 %. 
• Vi merker oss at jenter på 9. trinn ligg signifikant høgast når det gjeld å vere veldig mykje plaga av å kjenne seg einsam, 24%.
• Bjørnafjorden kommune ligg litt høgare enn nasjonalt snitt på å spele online-spel størstedelen av kvelden. Prosentdelen av gutar som oppgir dette er signifikant høgare enn jenter, til dømes på 9. trinn: gutar 77 % og jenter 19 %.

Det store fleirtalet av barn er svært nøgde med foreldra sine. Ungdata '24

Forholdet mellom ungdom og foreldre har endra seg mykje sidan foreldre i dag var ungdommar. 
Nesten alle ungdommar i dag opplever at foreldra deira har oversikt over kvar dei er og kven dei er saman med på fritida. Samtidig har ein del unge behov for å skape sine eigne rom, der foreldre ikkje har ein like naturleg plass. 
På landbasis svarer rundt ein av fire at dei prøver å halde mesteparten av fritida skjult for foreldra. 

Det er fleire spørsmål om foreldre i Ungdata. Som ein hovudindikator på korleis ungdommar opplever foreldra sine, bruker vi eit spørsmål om kor nøgd eller misnøgd ungdommen er med ulike sider av livet:
Ein av faktorane dei skal vurdere er foreldre/føresette. Dei blir bedne om å krysse av for «svært nøgd», «litt nøgd», «korkje nøgd eller misnøgd», «litt misnøgd» eller «svært nøgd”.  

• Vi ser at barn og unge i vår kommune generelt sett er godt nøgde med foreldra/føresette, og at vi stort sett ligg som landet elles.
• På ungdomstrinnet svarer 20 % at foreldra deira ofte eller av og til manglar pengar til å betale for fritidsaktivitetar som dei ønskjer å delta på. På landsbasis seier 15 % det same. I Bjørnafjorden er det altså 5 % fleire enn landsgjennomsnittet som svarer at foreldra deira ofte eller av og til manglar pengar til å betale for fritidsaktivitetar.

“Skulen er ein god stad å vere for dei aller fleste, men ikkje for alle”. Ungdata '24

Skulen er ikkje berre ein stad for læring, det er òg ein viktig arena for sosialt samvær. Skulen er ein stad der vennskap blir utvikla - både i timane, i friminutta og på skulevegen. 

I ei tid der digitale kommunikasjonsformer pregar mykje av fritida til ungdommen, blir den sosiale sida ved skulesituasjonen, og det fysiske samværet der, kanskje ein endå viktigare del av livet til dei unge enn det var tidlegare. 

Ein god del av dei unge opplever skulearbeidet som stressande. Positivt stress kan vere bra og hjelpe ungdommen med å fokusere på læringsoppgåvene. Samstundes kan stress vere negativt, særleg for dei som opplever vedvarande stress over tid og at gapet mellom eigne ambisjonar og det ein får til blir for stort.

• I Ungdata-undersøkinga i 2021 var 64 % av elevane på ungdomsskulane våre nøgde med skulen dei gjekk på. I undersøkinga i 2024 seier berre 52 % det same. Det er bekymringsfullt at berre om lag halvparten av ungdomsskuleelevane våre er nøgde med skulen sin.
• På ungdomstrinnet er det ei negativ tidstrend for kor nøgde elevane er med skulen dei går på, frå 64% i 2021 til 52 % i 2024. 
• 37% av elevane svarar at dei ofte gruer seg til å gå på skulen. Det er fleire jenter som gruer seg.
• På ungdomstrinnet ser vi ein auke i talet på elevar som har skulka skulen minst 1 gong det siste året, frå 25 % i 2019 til 30 % i 2021 og vidare auke til 34 % i 2024.
• Berre 17 % av ungdomsskuleelevane i Bjørnafjorden seier dei er svært nøgde med skulen dei går på. Landsnittet er 29 %.  I vår kommune er 11 % svært misnøgde med skulen dei går på, elles i landet seier 7 % det same.

Skjermbaserte aktivitetar har stor plass i ungdomstida. Ungdata '24

I dag spelar digitale medium ei sentral rolle i ungdommen sitt kvardagsliv, både for skulearbeid og det sosiale livet. Teknologien gjer at barn og unge kjem i kontakt med jamaldringar på nye måtar, og har gjort ungdommen si verd større. Særleg er sosiale medium ein sentral formidlingskanal for det som elles skjer i ungdomskulturen. Det kan handle om alt frå å halde kontakten med venner til å arrangere festar, konsertar eller politiske markeringar. Mange brukar mykje av fritida si på internett, og det kan få store sosiale konsekvensar for den enkelte å ikkje vere til stades. 

• Ein større del (74 %) av ungdomsskuleelevar i Bjørnafjorden brukar minst tre timar dagleg på skjermaktivitetar, mot 71 % nasjonalt og 72 % i fylket.
• Ungdom i Bjørnafjorden brukar meir tid enn ungdom nasjonalt på både elektroniske spel og sosiale medium. 
• 51 % av ungdomsskuleelevar i Bjørnafjorden brukar minst to timar dagleg på elektroniske spel, mot 45 % nasjonalt og 46 % i fylket.  
• 59 % av ungdomsskuleelevar i Bjørnafjorden brukar minst to timar dagleg på sosiale medium, mot 54 % nasjonalt og 56 % i fylket. 
• Det er store kjønnsforskjellar når det kjem til ungdom sin bruk av skjermaktivitetar, både nasjonalt og i Bjørnafjorden. Medan gutar er opptekne av spel, er jenter oftare på sosiale medium.
• Når det gjeld ungdom som brukar meir enn 3 timar dagleg framfor ein skjerm, var det ein auke frå 63 % i 2019 til 75 % i 2021. I 2024 er talet 74 %.

Dei fleste er med på ei eller anna form for organisert fritidsaktivitet. Ungdata '21

Ungdata viser at dei aller fleste barn og unge har delteke eller vore innom ulike typar organiserte fritidsaktivitetar gjennom oppveksten. Organisasjonar, klubbar, lag og foreiningar er viktige arenaer for samvær med andre unge og gir andre erfaringar og læringsvilkår enn skulen, og meir uformelle situasjonar. På sitt beste gir organisasjonane gode og varierte opplevingar. Ungdommane får moglegheiter til å utvikle evnene sine og trening i å fungere i eit fellesskap, ytre meiningar og jobbe målretta.

Nasjonale tal frå Ungdata viser at det frå rundt 2018 har vore ein markert nedgang i kor mange som seier at dei er med på organiserte fritidsaktivitetar. Pandemien medverka noko til nedgangen. 

• Berre 37 % av dei unge er tilfredse med kulturtilbodet i Bjørnafjorden, mot Vestland 51 %  og nasjonalt 59 %. Berre 1 av 5 har delteke på fritidsklubb siste månaden - og dette er halvparten av landet elles.
• 3 av 5 er med i organisert aktivitet , som er rett over nasjonalt nivå. 
• Prosentdelen som aldri har vore med i organisert aktivitet går ned frå 8. til 10. trinn, spesielt for gutar.
• Prosentdelen av jenter som oppgir at dei har delteke på organisert fritidsaktivitet minst 5 gonger siste månad, går markant ned frå 59 % i 8. trinn til 41 % i 10. trinn.

Å trene er noko dei fleste ungdommar driv med. Nokre ungdommar trener svært mykje. Ungdata '24

Dei fleste ungdommar trener, men det er stor variasjon i kva for treningsaktivtet dei driv med. Medan mange spelar handball, basket, fotball eller driv med annan idrett gjennom idrettslag, har andre treningssenteret som sin faste treningsarena. 

Det er òg mange unge som trener på eiga hand, anten åleine eller saman med venner. Ungdata viser at tre av fire norske tenåringar er med i organisert idrettslag i løpet av ungdomstida, og endå fleire har vore med som barn. 

Samstundes er fråfallet frå ungdomsidretten høgt. Nesten 6 av 10 som har vore med i ungdomsidretten, sluttar før dei blir 18 år. Ungdomstida er ei tid då mange får nye interesser, og det er naturleg at mange vel andre måtar å vere fysisk aktive på.

I mange idrettar blir det stilt store krav til utstyr og deltaking, og det kan koste ein del å vere med. Dette kan vere ei utfordring for å nå overordna målsettingar om “idrettsglede for alle”. 

• Bjørnafjorden ligg på nasjonalt nivå når det gjeld dei som trener minst fem gonger i veka. 
• Jenter på 9. trinn skil seg ut når det gjeld trening minst èin gong i veka: 73 % på 9. trinn mot 87 % på 8. trinn og 81 % på 10. trinn. 
• Jenter på 9. trinn skil seg også ut på spørsmålet om fysisk aktivitet sjeldnare enn 1 til 2 gonger i månaden. 
• Bjørnafjorden ligg under nasjonalt nivå på kor mange som driv fysisk aktivitet så dei blir andpustne eller sveitte minst 5 gonger i veka, med 21 % mot 28 % nasjonalt. 
• Tidstrenden i Bjørnafjorden viser at talet på ungdommar som trener minst ein gong i veka held seg på same nivå frå 2019 til 2024 med 83 %.  

Rus

På ungdomsskulen har dei færraste begynt å drikke alkohol. Ungdata '24

Ungdomstida er ei tid då mange gjer seg sine første erfaringar med rusmiddel. Alkohol er det vanlegaste rusmiddelet blant ungdom. Ungdata viser stor variasjon i kor gamle ungdommane er når dei begynner å drikke alkohol. Det store fleirtalet har såleis ikkje vore rusa i løpet av ungdomsskulen, og berre eit mindretal har prøvd narkotiske stoff.

• Bjørnafjorden har nesten heilt like tal som resten av landet. Det er ein generell auke i bruk av rusmidlar sidan sist undersøking. Bruken av snus og hasj eller marihuana er dobla frå 3 % i 2021 til 6 % i 2024. Det er òg auke blant dei som oppgir å ha vore rusa på alkohol, frå 10 % i 2021 til 16 % i 2024.

Bruk av narkotika blant ungdom vekkjer ofte mykje merksemd. Ungdata '24

• Fleire oppgir at dei har fått tilbod om narkotiske stoff, men berre eit fåtal har prøvd. Det store fleirtalet ruser seg ikkje, og på slutten av ungdomsskulen har om lag 1 av 4 opplevd å ha vore rusa.

Regelbrot

Dei fleste unge er nokså lovlydige. Det er oftast nokre få av ungdommane som står for mesteparten av lovbrota. Ungdata '24

Ungdomstida er ei tid for utprøving på nye arenaer. I denne fasen av livet er det ikkje uvanleg å vere med på aktivitetar som er på kant med det som er alminneleg sosialt akseptert – inkludert å bryte reglar.

•  43 % av ungdommane i Bjørnafjorden kommune har unnlate å betale på kino, idrettsstemne, buss, tog og liknande ein, to eller fleire gonger. 
• I Bjørnafjorden er det 37 % som oppgir at dei aldri har gjort lovbrot. Tilsvarande tal for gjennomsnittet i Noreg er 45 %.
• Frå 2021 til 2024 har prosentdelen av dei som har tatt varer i butikk utan å betale dobla seg, og vi har også auke i hærverk.

Vald og trakassering

På landsbasis opplever om lag 8 % jamleg å bli plaga, utfrosne eller truga av andre unge. Ungdata '24

Ungdom i Noreg rapporterer generelt om høg trivsel og gode levekår. Samstundes blir ein del unge ramma av mobbing, vald eller andre former for trakassering. Medan mobbing har stått høgt på dagsorden i lang tid, har seksuell trakassering og vald som foreldre utset unge for, fått mindre merksemd i forskinga. 

• Mesteparten av valden som ungdom blir utsett for skjer i møte med andre ungdommar. 
• 35 % oppgir at dei har blitt slått, sparka, rista hardt, lugga eller liknande. 
• Nesten 1 av 10 seier at dei har blitt trua, angripne eller rana med bruk av våpen eller gjenstandar.
• 5 % av gutar og 3 % av jenter har det siste året opplevd at nakenbilete/bilete frå seksuelle handlingar blir delte.
• 7 % av gutar og 13 % av jenter har opplevd å bli befølte på ein seksuell måte mot si vilje.
• Tala frå Bjørnafjorden viser at 6 % av ungdommane våre blir utsette for vald frå ein vaksen i familien.

Ulike lokalmiljø kan gi ulike mogelegheiter for å utfalde seg og ha sosialt samvær. Trygge og sunne lokalmiljø er særleg viktige for velferda til barn og unge, sidan dei som regel brukar lokalmiljøet i større grad og på ein annan måte enn foreldra og andre vaksne. Barn og unge kan òg ha andre meiningar enn vaksne om kva som gir livskvalitet på heimstaden. 

• På ungdomstrinnet er gutar noko meir nøgde med tilbodet til ungdom i nærmiljøet. Likevel viser undersøkinga totalt sett at ungdomane er mindre nøgde no enn kva dei var i 2019 og 2021. 
• Bjørnafjorden ligg likt med landet når det gjeld tryggleik i nabolaget, dei fleste opplever det som trygt.
• Idrettsanlegg kjem best ut av tilbod til ungdom i lokalmiljøet. 
• Når det gjeld å vere tilfreds med kollektivtilbodet, ligg Bjørnafjorden på nesten same nivå som snittet for Vestland, men under nasjonalt nivå: 58 % i Bjørnafjorden mot 67 % nasjonalt.

Ungdomsgenerasjonen blir kalla utdanningsorientert fordi det aldri før har vore så mange unge i høgare utdanningsløp. Mot slutten av 20-åra har meir enn halvparten av jentene og ca. ein tredel av gutane tatt høgare utdanning. 

Eit sentralt mål i norsk utdanningspolitikk er sosial utjamning. Det er framleis store forskjellar i val og gjennomføring av utdanning etter utdanningsnivå, inntekt og yrkesstatus til føresette. Dei fleste begynner på vidaregåande skule etter grunnskulen, men ca. ein tredel fullfører ikkje. Det er eit nasjonalt mål å auke talet på elevar som fullfører, fordi det i stor grad er eit vilkår for å komme inn i arbeidslivet.

•  Elevar på ungdomstrinnet i Bjørnafjorden trur i mindre grad dei vil fullføre vidaregaånde utdanning enn landsgjennomsnittet: 78 % mot nasjonalt 85%. 
• Jentene er mest optimistiske med tanke på å fullføre vidaregåande, med høgaste skår 92 % i 10. trinn.
• Elevane si tru på å fullføre vidaregåande aukar med alder. Elevane i Bjørnafjorden ligg under nasjonale tal på dette - 48 % mot 58 %.
• På spørsmål om elevane trur dei nokon gong vil bli arbeidsledige, er svara nokså like landssnittet. 23 % av elevane på ungdomstrinnet og 12 % på vidaregåande trur dei ein gong vil bli arbeidsledige. Gutane skårar høgast her. Jentene er mest optimistiske når det gjeld deltaking i arbeidslivet.
• 67 % av begge kjønn har tru på eit godt og lykkeleg liv. Denne skåren har ligge ganske jamt over tid.
• Fleire av elevane i Bjørnafjorden ser for seg å begynne på yrkesfag enn snittet for heile Noreg, 44 % mot nasjonalt 35 %. Fleire gutar enn jenter ser for seg å begynne på yrkesfag.